By Doğu Akdeniz’in Kapısı: Süveyş Kanalının Hikayesi
Akdeniz ile Kızıldeniz’i, Hint Okyanusu ile Avrupa’yı birbirine bağlayan Süveyş Kanal’ının temelleri millattan önce atılmış. Süveyş Kanalı‘nın hikayesi ne zaman başlamış, ne tür olaylar yaşanmış detaylarını hep beraber inceleyelim.
Süveyş Kanalı Fikri
Akdeniz ve Kızıldeniz’i bağlama fikri MÖ 19. yüzyıla dayanıyor. Firavun II. Ramses, Akdeniz ve Kızıldeniz arasında bulunan göllerden yardım alıp hepsini birbirine bağlayarak, arada bir deniz geçiş yolu oluşturmuş. Kanal açıldıktan sonra kum istilasına maruz kalmış ve kullanılmaz hala gelmiş. Sonrasında ise diğer Firavun’lar kanalı temizleyip kullanılabilir hale getirsede en sonunda kaderine terk edilmiş bir şekilde kendi haline bırakılmıştır.
Tarih 117 yılını gösterdiğinde Roma İmparatoru Hadrianus sonrasında 634 yılında ise Hz. Ömer tarafından kanal tekrardan temizletilmiş ve kullanılabilir hale getirilmiştir. Bu temizlemeler ve düzenlemeler sonucunda 8. yüzyıla kadar kullanılabilmiş.
1798 yılında I. Napolyon Mısır’ı işgal etmişti. İşgalden sonra hemen yeni bir kanal açma çalışmalarına başladı ve mühendisleri görevlendirdi. Mühendisler Akdeniz ve Kızıldeniz arasında seviye farkı olduğunu hatalı bir şekilde belirledi ve bunu Napolyon ile paylaştılar. Bu yanlış belirleme sonucunda yeni kanal planı rafa kaldırılmış sonrasında ise küçük deniz araçlarının geçebilmesi için var olan kanalları temiz tutmaya çalışmıştır.
Süveyş Kanalı’nın Doğuşu
Yıllar 1954 yılını gösterdiğinde Mısır Valisi koltuğuna Said Paşa oturmuştu. Göreve geldiği için yeni bir kanal yapımı için çalışmalara başlamak istemişti. Fakat İngiltere ve Fransa‘nın Osmanlı’ya olan tutumu belli olmadığı için beklemek gerekiyordu. Bu sırada Said Paşa’nın eski öğrencilik dönemi arkadaşı Lesseps, tebrik için ziyarete gelmiş ve kanal projesini kendisi ile paylaşmıştı. Osmanlı, İngiltere ve Fransa ile müttefik olarak Kırım Savaşı’nda ye aldı. Osmanlı öncesinde İngiltere’nin tutumunu olan Hindistan deniz yolunu kullanmayı savunsada, sonrasında Fransa’nın desteğini alan Lesseps’in projesinin yapılmasına onay verdi.
Takvim 25 Nisan 1859 tarihini gösterdiğinde inşaat başladı. İnşaat sürecinde hem ekonomik hem de başka birçok sorun ile karşılaşıldı. 16 Kasım 1869 tarihinde ise açılış gerçekleşti. 10 yıllık inşaat süreci boyunca milyonlarca kişi çalıştı ve 100 binden fazla kişi burada hayatını kaybetti.
Kanal inşaatı bitirilip sıra açılışa geldiğinde artık vali koltuğunda İsmail Paşa oturuyordu. Mısır Valisi İsmail Paşa açılış için birçok Avrupa ülkesinin hanedanını ve hükümet yetkililerini çağırmış ve 1000’i aşkın kişi davete gelmişti. Valinin böyle bir davette bulunması İstanbul’un tepkisini çekti. Dönemin Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz’i öfkelendirdi. Sonucunda ise Osmanlı açılış törenine itibar etmedi.
Süveyş’e Sahip Olma Dönemi
Açılış döneminden sonra finansal olarak birçok sıkıntı yaşandı. 1875 yılında İngiliz ve Fransız firmalarına kanalın %44 hissesi satıldı. Ama İngiltere yönetimi kanala karşı bir duruş sergiliyorlardı. Bu karşı duruşun sonucunda İngiltere 1882 yılında Mısır’ı işgal etti. İşgal sonucunda Süveyş Kanalı İngilizlerin kontrolüne geçti.
Takvimler 29 Ekim 1888’i gösterdiğinde İstanbul Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme sonucunda savaş sırasında kanalın açık tutulması, geçişlere izin verilmesi ve başka maddeler yer alıyordu. Böylece Osmanlı araya girerek yönetimi tekrardan ele almayı başardı.
I. Dünya Savaş’ı sırasında tekrardan İngilizler Mısır bölgesini almaya çalıştılar. İşgal edilen Mısır için Osmanlı iki sefer düzenlese de almayı başaramadı. Bunun sonucunda Mısır bölgesi İngiliz mandası olarak hayatına devam etti. Tabi ki Süveyş Kanalı’da bu dönem içerisinde İngiltere için askeri sevkiyatlarda önemli bir yer tuttu.
10 Ekim 1954 tarihinde Anglo – Egyption anlaşmasının son bulması ile birlikte İngiliz askerleri bölgeyi 20 ay içerisinde boşaltmıştır. 26 Temmuz 1956 tarihinde ise Mısır hükümeti yüklü bir miktarda tazminat ödeyerek kanalı millileştirmiştir. Yaklaşık bir yıl sonra 24 Nisan 1957’de ise İstanbul Anlaşması’nın şartlarına uyacaklarını, askeri gemilerin geçişlerinin serbest olacağını bildirmiştir.
Süveyş Kanalı için en son anlaşma 1979 yılında Washington’da imzalan İsrail – Mısır Barış Anlaşması oldu. 1948 yılından beri süre gelen Arap – İsrail savaşının artık durdurulması üzerine yapılan anlaşma sonucunda İsrail artık kanaldan serbest bir şekilde geçebilecek kararı çıkmıştır.
Süveyş Kanalı Özellikleri
- 1869 yılında kanal uzunluğu 164 km, kanal derinliği 8 m olarak inşa edildi.
- 1956 yılına kadar kanal uzunluğu 175 km, kanal derinliği 14 m, kanalın yüzeydeki genişliği 148 m, 11 m derinlikteki genişliği 60 metre olarak geliştirildi.
- 1962 yılına kadar kanal derinliği 15.5 m, 11 m derinlikteki kanal genişliği 89 m’ye çıkarıldı.
- 1980 yılına kadar kanal uzunluğu 189.80 km, kanal derinliği 19.5 m, kanalın yüzeydeki genişliği 263 m, 11 m derinlikteki genişliği 160/175 metre olarak geliştirildi.
- 1994 yılına kadar kanal derinliği 20.5 m, 11 m derinlikteki kanal genişliği 170/190 m’ye çıkarıldı.
- 1996 yılına kadar kanal derinliği 21 m, 11 m derinlikteki kanal genişliği 180/200 m’ye çıkarıldı.
- 2001 yılına kadar kanal uzunluğu 191.80 km, kanal derinliği 22.5 m, kanalın yüzeydeki genişliği 303 m, 11 m derinlikteki genişliği 195/215 metre olarak geliştirildi.
- 2010 yılından itibaren kanal uzunluğu 193,3 km , kanal derinliği 24 m , kanalın yüzeydeki genişliği 313m , 11 m derinlikteki genişlik ise 205/225 m olarak geliştirilmiştir.
- 2015 Mısır’ın yeni yönetimi bir senelik bir çalışmadan sonra 6 Ağustos 2015 tarihinde kanalın bir kısmına paralel olarak yaptırdığı 2. kanalı açmıştır.
