By Katarsis: Tarihte İlk Tiyatro Oyunu Ne Zaman Oynandı
Shakespeare’in sözüyle “İnsana, insanı, insanla, insanca anlatma sanatı.” olan tiyatro, olayları, oluş yoluyla gösteren bir sahne sanatıdır. Diğer sanat dallarından ziyade sadece okunmak ya da dinlenmek için değildir. Canlı bir şekilde sergilenen performans ile seyircinin kendisine dışarıdan bakması hedeflenir. İnsana, kültüre ve medeniyete bir ayna tuttuğu için çok önemli bir sanat dalıdır. Bu yazımızda tiyatronun nerede başladığına ve kısa bir tarihçesine bakacağız.
Katarsis
Aristo‘nun Poetica isimli eserinden alınmış sözcük, trajedinin insan üzerindeki etkisini anlatır. Ruhun aynı anda hem özgürlüğüne hem de tarafsızlığına kavuşmasını simgeler. Bilinç dışına itilmiş duyguların yaşanıp, rahatlama olanığana kavuşarak bu kötü duygulardan kurtarılmasıdır. İşte sahne tam olarak bunu hedefler.
Bağ Bozumu Tanrısı Dionysos
Dionysos Şerefine
Gelelim tiyatronun başlangıcına. Tiyatro kelimesi Yunanca’da “theatron=görme yeri” kelimesinden gelmektedir. Çünkü çağdaş tiyatronun kökleri, bağ bozumu tanrısı olan Dionysos adına düzenlenen dinsel festivallere dayanmaktadır. Tarihte düzenlenen ilk festival ise MÖ. 534 yılında Atina’da gerçekleşmiştir. Üst sınıflar arasında yaygın olan tiyatro, sosyal itibar ile doğru orantılıdır. En güzel oyunu ve festivali sergileyen kişilerin saygınlığı ve itibarı da bir hayli artmaktadır. Türkiye’de de bir çok örneği bulunan amfitiyatrolarda sergilenen oyunlar komedi ve tragedya olarak iki farklı türe ayrılır.
Antalya Aspendos Amfitiyatrosu
Trajedi ve Komedi
Yunan mitolojisi ile iç içe olan trajediler, tanrılar ile insanların arasında ki diyaloglara odaklanır. Dini inançlara göre tanrıların direkt olarak insanlarla konuşması normal karşılanıyordu. Komediler içinse bugünden farklı bir yorum yapılamaz. Günümüz komedilerinde de olduğu gibi toplumsal olaylar ve siyaset alay konusu ediliyordu. Kullanılan dil ise argo ağırlıklıydı. Oyunlarda sahne ile özdeşleşmiş gülen surat ve ağlayan surat maskeleri kullanılırdı. Bugün anladığımız oyunculuk gibi bir meslek yoktu. Oyunlar soylular ya da oyunları düzenleyenler tarafından oynanılırdı. Maskelerde tam olarak burada duyguları ifade etmek için kullanılırdı. Ayrıca üç birlik kuralına göre düzenlenen oyunlarda olay örgüsü, zaman ve mekan fazla değişmez, dallanıp budaklanmazdı.
Antik Yunan Stili Maskelerle Oynanan Bir Oyun
Shakespeare ile Değişen Tiyatro
William Shakespeare ile tiyatro dinsel bağlamdan yavaş yavaş uzaklaşmaya başladı. Üçüncü bir kategori olan tarihsel oyunlar da perdeye dahil oldu. Üç birlik kuralından uzaklaşıldı ve tiyatro daha profesyonel bir hale geldi. Oyunculuk gelişti ve bir meslek haline geldi. 19.yüzyılın sonlarına doğru modern tiyatro büyük gelişim kaydederek bugünlere kadar geldi. Günümüzde tiyatro müzikli ve müziksiz türleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Trajedi, drama ve komedi müziksiz türler olarak biliniyor. Opera, operet, müzikal, pandomim, bale, revü, skeç ve tuluat müzikli tiyatro türleridir.
Edebi türler içerisinde en canlı ve yaşama en yakın olanu tiyatrodur. İnsanlığın sahnede kendini görerek, astral bir yolculuk sonucunda kötü düşüncelerinden arınmasını sağlamayı hedeflemektedir. Bu rahatlamayı alabileceği yegane yer ise tiyatro salonudur.
