By Musa Tevfik

Share

Aydınlatma Dönemini Başlatan Ampul Kim Tarafından İcat Edildi?

Elektriğin her eve girmesiyle beraber yaygınlaşmaya başlayan ampul, günümüzde bozulana kadar önemsemediğimiz bir teknoloji. Ancak hayatımızı büyük ölçüde kolaylaştıran en basit icatlardan biri olan ampulün gelişmesi de bir o kadar zordu. Bu yazıda mucidini Edison olarak bildiğimiz ampulün ne zaman ve nasıl icat edildiğine ışık tutacağız.

Bebek Adımları

19 Yüzyıl’da elektriğin yayılmasıyla beraber aydınlatma teknolojisinde de büyük atılımlar gerçekleşti. Fakat ampulün icadını tek bir kişiye mal edemeyiz. Ampul adına ilk gelişmeler 1761 yılında Ebenezer Kinnersly tarafından gerçekleştirildi. Yaptığı gösteride bir telin yeterince ısıtıldığında ısı ve ışık kaynağı olabileceğini gösterdi. 1802 yılında Humphry Davy isimli mucit ise kendinden sonra gelecek mucitlere ampulün gelişimi hakkında yol gösterdi. Büyük bir bataryadan aldığı elektriği, ince bir platin telden geçirerek ışık elde etti. Platin, erime noktası yüksek olduğu için seçilmişti. Fakat ampul ne fazla ışık saçıyordu ne de pratik veya ekonomikti.

Joseph Swan Ampul Üzerine Çalışıyor

Joseph Swan ve Ampulün Ticarileşmesi

Fizik ve Kimya ile yakından uğraşan Joseph Swan, 1850 yılında ampul üzerine çalışmaya başladı. Havası alınmış bir camın içine kömürleşmiş kağıtlar yerleştirerek ışık elde etti. Fakat sonuçların istediği gibi olmaması ve yeterli teknolojinin gelişmemesi üzerine çalışmalarını bıraktı. 1878 yılında ampul geliştirmeye geri dönen Swan, ince filaman kullanmak yerine düz bir karbon çubuk kullanarak yeni bir ampul üretti. Ancak bu ampuller düşük dirence sahip olduğundan, yeterli akımı sağlamak ekonomik olarak mantıksızdı. 1880 yılında geliştirdiği yeni filamanın patentini alan Swan, evleri ve önemli binaları ampul ile aydınlatmaya başladı. Dünya üzerinde tamamen elektrik ve ampulle aydınlatılan ilk ev kendi eviydi ve elektrikle aydınlatılan ilk tiyatro ve ilk sokakta yine Swan’ın eseriydi.

Thomas Edison ve Deneylerinden Biri

Edison’un Sahneye Girişi

Thomas Alva Edison 1878 yılında aydınlatma üzerine ciddi çalışmalara başladı. Karbon, platin ve daha bir çok metali denedikten sonra karbon filamanda karar kılarak, çalışmalarını bunun üzerine yoğunlaştırdı. İlk başarılı test 13.5 saat sürdü ve bu ampulün patenti alındı. 1880 yılında Oregon Demiryolu ve Denizcilik firmasının treni ve S. S. Columbia isimli gemi, Edison ampullerinin ilk kullanılmaya başlandığı yerlerdi. Ancak Joseph Swan’ın, Edison’u dava edip kazanmasının ardından iki şirket birleşmeye zorlandı. Edison başta karşı çıksa da davayı kaybettiğinde, Swan’ın şirketini satın alarak Edison ve Swan Birleşik Elektrik Şirketi kurulmuş oldu. Edison’un 1898 yılında satın aldığı bir patent sonucu ampuller hem daha ekonomik hem de 800 saate kadar dayanıklı hale geldi.

Tungsram’ın Türkiye’de Yaptığı Reklam Çalışması

Tungsten ve Modern Ampul

1904 yılında Ampul üzerine büyük bir gelişme yaşandı. Sandor Just ve Franjo Hanaman isimli iki mucit tungsten kullanarak geliştirdikleri filamanın patentini aldılar. Avrupa ülkelerinin çoğunda Tungsram olarak bilinen ampullerin bir başka harika özelliği daha vardı. Ampulün içindeki havayı vakumlamak yerine atıl gaz ile dolduran ikili hem daha parlak hem daha verimli ampuller üretmeyi başardı. Atıl gaz hem tungsten üzerindeki kimyasal tepkimeyi azaltıyor hem de oksitlenme ve nem gibi problemlere karşı koruma sağlıyordu.

Thomas Edison’un kurduğu şirketler bugün hala varlığını sürdürmeye devam ediyor. Mucidi olmasa da en ekonomik anlamda üretimini ve kullanımını geliştiren Edison, ampulün günümüze kadar gelişinde önemli mihenk taşlarından birisi.