Osmanlı’da Bulunan ve Dünyayı Kurtaran İlk Aşı Çiçek Aşısı

İnsanlık tarihinde aşısı bulunan ilk hastalık olan çiçek hastalığı milyonlarca insanın ölümüne sebep olmuştur. Tahminen 300 ile 500 milyon insanın ölümüne sebep olan hastalık bulaşıcı özelliğe sahiptir. Aşısı bulunduktan sonra Dünya üzerinde yok edilen ilk bulaşıcı hastalık olmuştur. Peki bu aşılama çalışmaları nasıl başladı ve bütün dünyaya nasıl yayıldı?

İstanbul ve Variolizasyon

Kocası İstanbul Büyükelçisi olan Lady Mary Montagu, 1721 yılında Osmanlı’da çiçek hastalığı üzerine yapılan çalışmaları ülkesine bildirdi. Mektupta bu işi meslek haline getirmiş bazı kadınlar, sonbahar döneminde sokaklara çıkıyor ve ilkel bir şekilde aşılama çalışmaları yapıyordu. Hastalığı hafif atlatan kişilerden toplanan deri örnekleri ile hastalığı geçirmemiş insanları enfekte ediyorlardı. 2-4 hafta arasında süren iyileşme sürecinden sonra ise insanlar hastalığa bağışıklık kazanıyordu. Kendi oğlunu da aynı yöntemle aşılatan Montagu, ülkesine döndüğünde gördüğü bu yöntemi insanlarla paylaştı. Yöntem insanlar tarafından tepki topladı çünkü %2 ile %3 oranında iyileşmeme şansı barındırıyordu. Fakat aşı yaptırmadan hastalık geçirildiğinde %40 oranında ölüm riski bulunduğundan bir çok insan bu yöntemle kendini aşılattırdı.

Lady Montagu’nun Portresi

Bir Eczacının Gözlemleri

13 yaşında bir eczanede çıraklık yapan Edward Jenner, küçük yaşlarda sığır çiçek hastalığı geçiren kişilerin çiçek hastalığına yakalanmadığını fark etti. Eczaneden sonra bir cerrahın yanında çalışmaya başladı oradan da hastanede işe girdi. Yaşadığı bölgede çiçek salgının başlaması ile yaptığı gözlemin doğruluğunu kontrol etmek için yerel besicilerle konuşmaya başladı. Araştırmaları sonucu salgına rağmen besicilerin çiçek hastalığına yakalanmadığını fark etti ve bu durumun üzerine çalışmalar yapmaya başladı.

Aşının Geliştirilmesi

1796 yılında Sarah Nelmes isminde bir kadın Edward Jenner’a gelerek elinde kızarıkları gösterdi. Kısa bir muayenenin ardından sığır çiçek hastalığı geçirdiğini öğrendi. Durumu fark eden Jenner, Nelmes’in elinden bir örnek alıp bahçıvanının oğlu James Phipps‘in koluna sürdü. Küçük çocuk bir süre sonra hastalığı geçirmeye başladı ufak bir ateş ve bulantının ardından kısa süre içerisinde iyileşti. Sığır çiçek hastalığının insandan insana bulaştığını fark eden Jenner, şimdi kendi teorisini test etmek istedi.

James Phipps’in Aşılanması

İlk Aşılanan İnsan

Edward Jenner, küçük çocuğunun hastalıktan iyileştiğini gördükten sonra ona çiçek hastalığını bulaştırarak teorisini test etmek istiyordu. Lady Montagu’nun getirdiği yöntemle küçük James’e çiçek hastalığı bulaştırıldı ve Jenner durumu gözlemlemeye başladı. Küçük James’in çiçek hastalığı semptomları göstermemesi üzerine bir kaç defa daha çiçek hastalığı bulaştırmaya çalışıldı fakat bu da başarısız oldu. Buluntuların ardından James ilk aşılanan insan oldu.

İngilizce “aşılama” anlamına gelen “vaccination” kelimesi latince inek anlamına gelen “vacca” kelimesinden gelmektedir.