Kayseri Uçak Fabrikası TOMTAŞ ve Hikayesi

Uçak yapmak, Dünya’daki bütün toplumların ortak olarak istediği bir hayal olarak gösterilebilir. Türkiye’de de bu durum günümüzde hala devam etmektedir. Günümüzdeki bu rüya aslında bir zamanki gerçeklerimizdi. Gelip hep beraber Kayseri Uçak Fabrikası, bilindik adıyla TOMTAŞ‘ın hikayesini inceleyelim.

Fabrikanın Yapılma Süreci ve Açılışı

I. Dünya Savaşı döneminde birçok askeri sistemler denenmiş ve farklı taktikler ile düşmanla savaşılmaya çalışılmıştır. Bu askeri yeniliklerin yanında uçak kullanılması, savaşta galip gelmek için önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle I. Dünya Savaşı sonrasında ülkeler uçak üretimine yönelmiştir.

O dönemde Türkiye Cumhuriyeti daha yeni kurulan bir ülke olsa da, bu doğrultuda ilerlemekteydi. Genç bir ülke olması ve savaş sonrasında ekonomik olarak zor bir durumda olmasından dolayı uçak fabrikası yapabilecek bir durumu yoktu. Farklı bir yol bulunarak, başka bir ülke ile birlikte fabrika kurulması kararı alındı.

Atatürk, askeri ve tedarik zinciri olarak uçak fabrikası yapılmasına önem veriyordu. Kendisinin talimatı ile 1925 yılında Berlin Büyükelçisi Kemaleddin Sami Bey aracılığıyla, Alman Junkers firması ile görüşmeler başladı. Takvimler 15 Ağustos 1925 tarihini gösterdiğinde ise Türkiye ve Junkers firması anlaşmaya vardı ve Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi kısa adıyla TOMTAŞ kuruldu.

Anlaşma sonrasında fabrikanın yapılacağı alanın belirlenmesi gerekiyordu. Fabrikanın güvenilir bir bölgede olması gerekiyordu. Savaş sırasında çıkarılan sonuçlara göre fabrikanın Kayseri’ye kurulmasına karar verildi.

Junkers fabrikayı iki kademede tamamlayacaktı. İlk kademesinde uçak bakımı yapılabilir olacak, ikinci kademede ise uçak üretimi yapılabilecekti. Ancak bu dönemde bölgede elektrik yoktu. Aynı zamanda demiryolu hattıda daha yapılmamıştı. Bu nedenle fabrika için gerekli malzemeler önce Almanya’dan İskenderun’a gemi ile, oradan trenle Ulukışla’ya, sonrasında ise kağnılar ile Kayseri’ye geliyordu. Bu zorlu sürecin sonunda, 6 Ekim 1926 yılında fabrikanın ilk kademesi tamamlandı ve açılışı gerçekleşti. Açılışla beraber Alman Mühendis ve İşçiler ile brilikte Türk işçiler çalışmaya başlamışlardı.

Kayseri Uçak Fabrikası

Fabrikanın İflası

Fabrika 1 yıl boyunca işlemeye devam etti. Junkers inşaat sürecinden beri içinde bulunduğu zor durumdan bir türlü kurtulamadı ve 520 bin lira karşılığında tüm hisseleri Türk Hava Kurumu‘na devretti. Sonrasında ise 27 Ekim 1928 tarihinde ise TOMTAŞ resmi olarak iflas etmişti.

THK bütün yönetimi, Hava Müsteşarlığı’na Kayseri Uçak Fabrikası olarak devretmiştir. 1929 – 1931 yılları arasında fabrika elden geçirilmiş ve üretime uygun hale getirilmiştir. 1932 yılında ise Amerikalı Curtiss firması ile ilk anlaşma gerçekleşmiştir. Fabrika, İkinci Dünya Savaşı sonuna kadar farklı uçak tipleri için farklı anlaşmalar sağlanarak yaşamına devam etmiştir.

Uçak Fabrikasının Kapatılışı

1926 – 1941 yılları boyunca üretimini yaptıkları uçakların bütün hepsi yabancı lisanslı uçaklardı. Toplamda yedi tip uçak yapan fabrika, 200‘den fazla uçak üretimi gerçekleştirmiştir. En sonunda ise Marshall yardımları ile birlikte Türkiye’nin NATO’ya girmesi, Kayseri Uçak Fabrikası’nın da sonunu getirmiştir.

Kayseri Uçak Fabrikası günümüzde ise Hava İkmal ve Bakım Merkezi olarak hayatını sürdürmektedir.